sábado, 17 de março de 2007

Francisco Guterres "Lu-Olo" ni istoria

Francisco Guterres Lu’Olo moris iha 7 Setembru 1954, iha Ossú- distritu Viqueque, iha rejiaun sentru leste Timor-Leste nian. Nia aman naran Felix Correia no nia inan naran Elda da Costa Guterres. Lu’Olo iha maun ida, bin hat no alin mane rua.

Hafoin nia ramata eskola primária iha Colégio Sta Terezinha - Ossú, iha tinan 1969, nia bá eskola iha Dili. Iha 1974, nia fila fali ba Ossú ba hanorin iha Colégio Sta Terezinha.

Lu’Olo kaben ho Cidália Lopes Nobre Mouzinho Guterres, maluk Timor oan husi Ataúro. Sira nain rua iha oan rua, Francisco Cidalino Guterres (Olo Kai), tinan tolu ho balu no Eldino Nobre Guterres (Loi), tinan ida ho balu.

Ohin loron, Lu’Olo kaer kargu Prezidente Parlamentu Nasional no Prezidente FRETILIN nian. Lu’Olo estuda hela iha Universidade Timor Loro Sa’e (UNTL) – Dili, hodi aban bai rua bele sai advogadu. Nia halao ninia atividades iha ai-laran, hanesan guerilheiru no politiku durante tempu okupasaun indonézia tomak, tinan 24 nia laran, no sai líder ida ké karismátiku ne’ebé ema respeita. Molok Indonésia husik Timor-Leste iha 1999, Lu’Olo kaer tiha ona kuda talin FRETILIN nian ho kargu politiku a’as liu iha estrutura FRETILIN nian.
Lu’Olo koalia mo’os lian tolu: makassae, português, no tétum
Faktus polítikus no militares

Lu’Olo tama ba ASDT- Associação Social-Democrática Timorense, ne’ebé hari’i iha 20/05/74-, ne’ebé fila a’an ba FRETILIN, iha Setembru 1974. Bainhira Indonésia okupa Timor-Leste, Lu’Olo halai ba ai-laran. Iha nebá mak nia hetan ho Komandante Lino Olokassa ne’ebé komanda pelotaun FALINTIL nian, iha foho Mundo Perdido, iha Ossú. Husi 1975 to’o 1999, durante tempu okupasaun Indonésia tomak, Lu’Olo sempre luta iha ai-laran, hanesan kombatente luta armada no polítiku; nia konsegue eskapa husi kampanha serku anikilamentu iha 1970s ne’ebé forsas militares indonézia halao iha Timor-Leste ba hamate Rezisténsia FRETILIN nian hasoru okupasaun indonézia. Iha kampanha ne’e maluk FRETILIN barak mate, hanesan matebian Vicente “Sahe” Reis – líder ne’ebé sai Lu ‘Olo nia matan dalan (mentor polítiku).

Iha tempu luta armada nian, Lu’Olo kaer kargu barak hahú husi kraik to leten. Husi 1975 tó 1987 nia kaer kargus tuir mai ne’e:

§ Vise- Sekretáriu no ikus liu, Sekretáriu ba zona kosteira leste (1976)

§ Komisáriu Politiku ba’a Sektor Ponta Leste (1978)

§ Delegadu Komissariadu ba’a “Zona 15 de Agosto”, iha Matebian (1978)

§ Vise-Sekretáriu ba’a rejiaun sentru-leste ne’ebé halo parte Komandu Terceira Companhia Guerrilha (1982)

§ Komisáriu polítiku (1984)

Iha 1987, FRETILIN hari’i CNRM – Conselho Nacional da Resistência Maubere hodi loke liman ba hakoak partidus politikus hotu-hotu ne’ebé hakarak Timor-Leste atu ukun rasik a’an. Komité Sentral FRETILIN nian deside mo’os kore FALINTIL husi FRETILIN hodi sai Forsas Armadas Povu tomak nian (despartidariza FALINTIL). Xanana Gusmão mo’os sai husi FRETILIN hodi kaer kargu líder CNRM nian. Iha tempu ne’e duni, FRETILIN hari’i mo’os Komisaun Diretiva FRETILIN (CDF) – órgaun polítiku ba tau matan ba atividades FRETILIN nian . Sekretáriu CDF nian maka Ma’Huno, vise-sekretárius mak Lu’Olo, Mau Hodu no Konis Santana.

Husi 1991 to 1993, tropa indonézia kaer Mau Hodu, Xanana Gusmão no Ma’Huno. Iha 1993, Konis Santana hahú kaer kargu Sekretáriu CDF nian no hola mo’os fatin Xanana Gusmão hanesan líder CNRM nian. Iha 1987, Konis Santana mate no Lu’Olo hola nia fatin hanesan Sekretáriu CDF nian, kargu polítiku ne’ebé a’as liu iha FRETILIN, iha tempu nebá, iha Timor-Leste.

Iha 1998, FRETILIN halao Konferénsia Nasional Extraordinária iha Sydney-Austrália hodi hadia lideransa FRETILIN nian . Iha Konferénsia ne’e, CDF fó fatin ba’a órgaun foun ida naran Conselho Presidencial da FRETILIN. Konferénsia ne’e hili Lu’Olo hanesan Koordenador Jeral Conselho Presidencial ; Mari Alkatiri sai primeiru Koordenador -Adjunto ba’a Frente Diplomátika no Ma’Huno sai segundu Coordenador-Adjunto ba Frente Clandestina.

Iha 1998, iha “Convenção deTimorenses na Diáspora”, CNRM fila a’an ba CNRT – Conselho Nacional da Resistência Timorense. Lu’Olo kaer kargu oi’oin iha CNRT ninia estruturas:

Membru Conselho Politico Nacional;
Sekretáriu ba’a Asuntus Polítikus;
Membru Conselho Polítiku-Militar

Liu tiha referendu 1999, Lu’Olo hetan Mari Alkatiri, membru fundadór FRETILIN nian hó kargu polítiku a’as liu iha tasi balu.Lu’Olo no Alkatiri koalia ba malu hodi hadia FRETILIN ninia estruturas politikas. Sira konvoka uluk Conferénsia Nasional Kuadrus FRETILIN nian iha 2000 no iha Julhu 2001, FRETILIN halao Kongresu Nasional bada dala uluk. Iha Kongresu ne’e Lu’Olo simu kargu Prezidente no Mari Alkatiri simu kargu Sekretáriu Jeral partidu nian, tuir eleisoens partidu halao iha eventu ne’e.

Bainhira FRETILIN manan eleisoens jerais iha 2001, Lu’Olo simu kargu membru Assembleia Konstituinte. Assembleia Konstituinte fila a’an ba Parlamentu Nasional iha 20 Maiu 2002, data restaurasaun independénsia Timor-Leste nian no Lu’Olo hola mo’os kargu Prezidente Parlamentu Nasional nian.

Iha Maiu 2006, FRETILIN halao Kongresu Nasional ba dala rua. Lu’Olo hamutuk ho Mari Alkatiri, sai dala ida ta’an Prezidente no Sekretáriu Jeral FRETILIN nian, ho 89% votus a favor husi total delegadus ne’ebé vota hó konxiénsia iha eventu bo’ot ne’ebé partidu organiza ho delegadus mai husi sub-distritu hotu-hotu Timor-Leste nian.
----------
Informasaun husi DEPIM - Departamento de Informacao e de Mobilizacao da FRETILIN

0 comments: